Naturalne farby, oleje, bejce, woski, impregnaty i mydła. Stworzone z szacunkiem dla środowiska i zdrowia ludzi.
Zastanawiasz się który olej jest lepszy: surowy czy gotowany?
Myślisz, że wszystkie oleje są takie same?
Odpowiadamy na najczęściej pojawiające się pytania o zastosowanie oleju lnianego do konserwacji drewna.
Myślisz, że nie ma znaczenia jakiego oleju lnianego użyjesz do konserwacji drewna? Nic bardziej mylnego!
Znaczenie ma nie tylko sposób pozyskiwania oleju i jego oczyszczania, ale nawet to skąd pochodzą ziarna.
Olej lniany pozyskuje się poprzez tłoczenie nasion w specjalnej prasie. Proces ten można prowadzić na zimno lub na gorąco. Jaka jest różnica pomiędzy olej uzyskanym tymi metodami?
W przypadku olejów tłoczonych na zimno wykorzystuje się wyłączne proces mechaniczny polegający na zgniataniu ziarna w prasach śrubowych. Temperatura uzyskiwanego oleju nie przekracza 35-40°C. Dzięki temu nie następuje destrukcja cennych związków zawartych w siemieniu lnianym, większość zanieczyszczeń zostaje w makuchu, ale wydajność takiego procesu jest dość niska. Z 1 kg ziaren lnu można otrzymać około 300 ml oleju. Makuch można wykorzystać np. jako paszę dla zwierząt.
Olej tłoczony na gorąco powstaje poprzez rozdrobnienie nasion i podgrzanie ich parą, co poprawia efektywność procesu (tłoczy się więcej oleju), jednak przechodzi do niego sporo substancji zanieczyszczających. Niektórzy producenci stosują podwójne tłoczenie aby odzyskać jak najwięcej oleju z wytłoku. Tak wytłoczony olej jest poddawany odwirowaniu i odsączaniu zanieczyszczeń, a następnie rafinacji (często z użyciem czynników chemicznych), usuwane są w tym procesie również wolne kwasy tłuszczowe.
Czasem otrzymujemy pytanie, dlaczego olej ma być zimno tłoczony, skoro potem jest przerabiany na olej gotowany, albo jest nakładany na ciepło. Odpowiedź jest prosta: im czystszy jest olej, tym lepiej konserwuje drewno, więc jest naprawdę ważne, aby pochodził z procesu prowadzonego na zimno. Późniejsze podgrzewanie już wytłoczonego oleju zmienia jego lepkość, ale nie wprowadza do niego zanieczyszczeń.
Olej powstający w wyniku tłoczenia nazywany jest olejem surowym, ma żółtą barwę, jest rzadki (ma niską lepkość) i składa się z małych cząsteczek. Dzięki temu dobrze wnika w drewno i inne porowate podłoża (np. cegły, beton), dlatego idealnie nadaje się do głębokiej obróbki takiej jak impregnacja i gruntowanie przed nałożeniem farby lub wosku. Sprawdzi się zwłaszcza jako impregnat do starego, mocno wysuszonego drewna. Po olejowaniu koniecznie należy zetrzeć nadmiar, inaczej wolno wysychający olej stanie się lepki i klejący. Jeśli zastosujesz go jako grunt pod farbę na oleju lnianym również zadbaj o starcie nadmiaru - wyciekający z drewna olej może powodować powstawanie pęcherzy i opóźniać schnięcie farby.
Ze względu na małe rozmiary cząsteczek surowy olej lniany ma tendencję do wnikania w drewno, co może ostatecznie sprawić, że warstwy głębsze będą wypełnione ale powierzchnia będzie słabo zabezpieczona. Proces wysychania oleju surowego (a właściwie proces jego polimeryzacji pod wpływem ciepła i tlenu) jest długotrwały, więc jeśli chcemy drewniany przedmiot zabezpieczyć tylko powierzchniowo, warto wybrać gotowany olej lniany.
Gotowany, tłoczony na zimno olej lniany wcale nie jest gotowany, ale podgrzewany do wysokiej temperatury w zamkniętych naczyniach z dostępem tlenu, aby zapoczątkować utlenianie. Zakres temperatur i czas podgrzewania różni się w zależności od producenta. Pod wpływem tlenu i wysokiej temperatury następuje zapoczątkowanie procesu polimeryzacji - cząsteczki oleju łączą się w makrocząsteczki. Tak uzyskany olej gotowany jest ciemniejszy, gęstszy i bardziej lepki niż olej surowy, schnie znacznie szybciej (od 24 do 48 godzin) i ma mniej intensywny zapach. Dodatkowo proces "gotowania" pozwala jeszcze lepiej pozbyć się substancji zanieczyszczających, które mogłyby stać się pożywką dla grzybów i glonów. Do oleju gotowanego dodaje się niewielką ilość soli metaloorganicznych, które poprawiają parametry oleju i przyspieszają schnięcie.
W przeciwieństwie do surowego oleju lnianego, gotowany po wyschnięciu tworzy cieniutką warstwę ochronną na powierzchni. Dzieje się tak dlatego, że składa się z większych cząsteczek i szybciej się utlenia, więc część oleju pozostaje na powierzchni drewna. Po nałożeniu kilku warstw olej tworzy na drewnie gładką powierzchnię.
Gotowany olej lniany nadaje się do zabezpieczania mebli i podłóg, a także do rozcieńczania farb olejnych lnianych lub do pielęgnacji powierzchni pomalowanych farbą lnianą, (tzw. półolejowanie).
Podpowiedź: gotowany olej lniany można stosować w połączeniu z surowym olejem lnianym. Jeśli chcesz naprawdę dobrze zaimpregnować drewno rozważ pokrycie go najpierw surowym olejem lnianym (niech wsiąknie jak najdalej w głąb), a następnie obróbkę powierzchni olejem gotowanym.
Skoro surowy olej lniany uzyskujemy w procesie tłoczenia na zimno i nie zawiera żadnych dodatków, to może zamiast oleju do drewna użyć oleju spożywczego? Jeśli przeszła Ci przez głowę taka myśl, natychmiast ją porzuć. Olej jadalny zawiera wiele substancji, które są korzystne dla naszego organizmu, jednak drewno ich nie potrzebuje, więc zostają usunięte aby nie stały się pożywką dla różnych mikroorganizmów.
Pierwszym etapem oczyszczania jest pozostawienie oleju przez kilka miesięcy do "odstania". Podczas tego procesu wielkocząsteczkowe zanieczyszczenia opadają na dno zbiornika. Następnie producenci filtrują olej, poddają kolejnym procesom oczyszczania i sterylizują. Dzięki tym zabiegom olej do drewna nie jełczeje, nie trzeba go przechowywać w lodówce ani chronić przed światłem. Taki olej zwykle określa się jako "oczyszczony", "odgumowany" lub "odśluzowany".
Im więcej w oleju kwasów wielonienasyconych, tym łatwiej polimeryzuje i tworzy ochronną powłokę. Jak się okazuje skład chemiczny ziaren jest różny w zależności od klimatu w jakim wzrastały rośliny. Len pochodzący z północy ma więcej tłuszczowych kwasów nienasyconych (zwłaszcza kwasu linolenowego) niż len rosnący w ciepłym klimacie południa.
Dla przemysłu spożywczego olej z wysoką zawartością kwasu linolenowego stanowi swego rodzaju wyzwanie handlowe - jest bardzo reaktywny, a co za tym idzie wymaga ścisłego trzymania się reżimu przechowywania i przewożenia (odpowiednia temperatura, ochrona przed światłem). Dlatego wyhodowano odmiany niskolinolenowe, odporniejsze na w/w czynniki. To kolejny powód dla którego nie zalecamy używania oleju jadalnego do konserwacji drewna - możecie trafić na olej, który z założenia ma być bardziej odporny na oksydację, niezbędną do szybkiego wysychania oleju.
Jednym z ważnych czynników warunkujących ilość i jakość oleju jest odpowiednia dojrzałość ziaren - im bardziej są dojrzałe tym więcej oleju można z nich wytłoczyć. Również sposób przechowywania ma wpływ na jakość zebranego surowca.
A kolor oleju?
Występujące w nasionach lnu barwniki takie jak chlorofil (zielony), ksantofil (żółty), erytrofil (czerwony) decydują o tym jaki kolor będzie miał wytłoczony olej. To dlatego czasem barwa oleju pochodzącego z różnych partii produkcyjnych jest różna, pomimo tego, że cały proces prowadzono dokładnie tak samo. Barwniki roślinne nie są odporne na działanie światła, dlatego olej wystawiony na działanie promieni słonecznych jaśnieje, a przechowywany w ciemności staje się z czasem ciemniejszy.
Uwaga:
Ostatnią rzeczą, którą warto dodać na temat oleju lnianego, jest to, że może on ulec samozapaleniu. Oksydacja oleju zachodzi z wydzieleniem ciepła, dlatego szmaty nasączone olejem lnianym w kontakcie z tlenem mogą się zapalić, dlatego przed wyrzuceniem należy je zanurzyć w wodzie. Wilgotne szmaty nie ulegną samozapłonowi.
Inną metodą zabezpieczenia szmat przed zapaleniem jest rozłożenie ich i wysuszenie. Duża powierzchnia styku z powietrzem schładza szmaty na tyle skutecznie, że nic złego się nie wydarzy.
Zarówno olej w kanistrze (puszce) jak i olejowanie powierzchnie drewniane nie ulegają łatwo samozapłonowi.
